สยาม (ปัจจุบันรู้จักกันในชื่อประเทศไทย) เป็นประเทศบรรณาการของอาณาจักรชิงของจีนมาช้านาน อย่างไรก็ตาม การลงนามในสนธิสัญญามิตรภาพและการค้าระหว่างบริเตนใหญ่และสยามในปี พ.ศ. 2398 ได้เปิดบทใหม่ในประวัติศาสตร์ของประเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ที่มีความสัมพันธ์กับประเทศจีนและมหาอำนาจตะวันตก โดยที่มีอังกฤษเป็นตัวแทน โพสต์ในบล็อกนี้เล่าเรื่องราวที่น่าสนใจเบื้องหลังการลงนามในสนธิสัญญาประวัติศาสตร์นี้ผ่านแหล่งข้อมูลเบื้องต้นอันล้ำค่าที่ค้นพบใน China and the Modern World: Imperial China and the West Part 1, 1815-1881

พื้นหลัง

จนถึงกลางศตวรรษที่สิบเก้า สยามเป็นอาณาจักรราชวงศ์ที่มีรูปลักษณ์ภายในสูงซึ่งปกครองโดยราชวงศ์จักรีตั้งแต่ปี พ.ศ. 2325 เช่นเดียวกับราชวงศ์ชิงของจีน รัฐบาลสยามได้นำนโยบายที่ค่อนข้างอนุรักษ์นิยม เข้มงวด และแม้กระทั่งเป็นปฏิปักษ์ต่อการค้าและการสื่อสารกับ ตะวันตก. การค้าต่างประเทศถูกราชวงศ์ผูกขาด โดยพ่อค้าต่างชาติในกรุงเทพฯ อยู่ภายใต้ข้อจำกัดและอคติทุกประเภท ส่วนใหญ่พวกเขาสามารถอยู่ใน "โรงงาน" ที่เรียกว่าพื้นที่เล็ก ๆ ที่รัฐบาลท้องถิ่นกำหนดไว้สำหรับกิจกรรมทางธุรกิจต่างประเทศ

พ่อค้าชาวอังกฤษที่ปฏิบัติงานในโรงงานอังกฤษได้รับผลกระทบจากบรรยากาศที่เลวร้ายนี้มากที่สุด เมื่อวันที่ 5 สิงหาคม พ.ศ. 2393 ตัวแทนของ Messrs. Brown Brothers and Co. ได้เขียนจดหมายจากกรุงเทพฯ ถึงประธานหอการค้าอังกฤษในสิงคโปร์ โดยบ่นเกี่ยวกับประสบการณ์อันไม่พึงประสงค์และอันตรายที่กรุงเทพฯ เช่น “ไม่ได้รับอนุญาต” เพื่อย้ายออกจากกรุงเทพฯ ไม่ว่าจะเพื่อธุรกิจหรือเพื่อสุขภาพ” “ถูกดูหมิ่นอย่างร้ายแรงที่สุดจากเจ้าหน้าที่ของรัฐและคนอื่นๆ ทุกวัน” และ “อาจเป็นบุคคลของเรา [ถูก] จองจำ” พวกเขารู้สึกเปราะบางมากจนเรียกร้องให้กองทัพเรืออังกฤษ “ส่งคนของ War ออกจากบาร์นี้ทันที เพื่อปกป้องชีวิตและทรัพย์สินของเรา”

เพื่อแก้ไขสถานการณ์ รัฐบาลอังกฤษได้ส่งเซอร์เจมส์ บรูค (ค.ศ. 1803-1868) ราชรัฐซาราวักแห่งอังกฤษไปยังกรุงเทพฯ ก่อนในปี พ.ศ. 2393 เพื่อเจรจาสนธิสัญญาทางการค้ากับสยาม แต่การเจรจายุติลงอย่างเลวร้าย

โอกาสใหม่ปรากฏขึ้นในปี พ.ศ. 2394 เมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จขึ้นครองราชย์ในฐานะกษัตริย์องค์ใหม่ของสยาม พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเป็นพระมหากษัตริย์ที่มีการศึกษาดีและมีความคิดปฏิรูป ซึ่งสามารถพูดและเขียนภาษาอังกฤษได้ และทรงรู้สึกทึ่งในความก้าวหน้าทางวัตถุและเทคโนโลยีของตะวันตก พระองค์ทรงกระตือรือร้นที่จะปรับปรุงความสัมพันธ์ของสยามกับอังกฤษและมหาอำนาจตะวันตกอื่นๆ

ในเดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2395 พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวส่งคณะผู้แทนส่งส่วยไปยังประเทศจีนโดยหวังว่าจะได้รับการยืนยันอย่างเป็นทางการจากจักรพรรดิจีนถึงการสืบราชบัลลังก์ คณะเผยแผ่สยามไปถึงฮ่องกงเมื่อวันที่ 28 สิงหาคม และได้รับการต้อนรับอย่างอบอุ่นจากเซอร์ จอห์น บาวริง (พ.ศ. 2335–ค.ศ. 1872) ซึ่งขณะนั้นดำรงตำแหน่งหัวหน้าผู้กำกับการการค้าของอังกฤษในจีนและรักษาการผู้ว่าการฮ่องกงระหว่างที่เซอร์จอร์จ บอนแฮมไม่อยู่

ในจดหมายลงนามที่เขียนถึงเบาว์ริง พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้แสดงให้เห็นถึงความตระหนักในกิจกรรมและความสนใจของมหาอำนาจตะวันตกในอินเดียและส่วนอื่น ๆ ของเอเชีย และแสดงความสนใจที่จะสร้าง "ความเชื่อมโยงของประเทศนี้กับคนผิวขาวที่เป็นกะลาสีเรือหรือพ่อค้าของพวกเขา อาณานิคม” พระองค์ทรงมีความยินดีกับความตั้งใจของเบาว์ริงที่จะมาเยือนสยามเพื่อ “ปลูกฝังและเสริมสร้างมิตรภาพระหว่างชาวสยามและชาวอังกฤษ” แต่ยังเน้นว่าสยามควรได้รับการปฏิบัติอย่างเท่าเทียมกันเช่นโคจิจีน [ปัจจุบันคือเวียดนามตอนใต้]” ทั้งหมดนี้ถูกบันทึกไว้ในการจัดส่งและการปิดวันที่ 30 สิงหาคมและ 28 กรกฎาคม พ.ศ. 2395 ตามลำดับ จากเบาว์ริง ถึงรัฐมนตรีต่างประเทศอังกฤษ เอิร์ลแห่งมาล์มสบรี

เมื่อรู้สึกถึงความจริงใจตามคำเชื้อเชิญของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว คำนับจึงเสนอในเดือนกันยายน พ.ศ. 2395 ให้กระทรวงการต่างประเทศไปเยี่ยมศาลสยามอย่างเป็นทางการเพื่อเจรจาสนธิสัญญาการค้าซึ่งได้รับการอนุมัติในเดือนพฤศจิกายน

การมาถึงของภารกิจเบาว์ริงที่กรุงเทพฯ

การเยือนสยามอย่างตั้งใจไม่ได้เกิดขึ้นจนกระทั่งหลังจากจอห์น บาวริง ได้รับแต่งตั้งให้เป็นผู้ว่าการฮ่องกงและผู้มีอำนาจเต็มของรัฐบาลอังกฤษในเดือนมกราคม พ.ศ. 2397 ในขณะเดียวกันก็รักษาตำแหน่งหัวหน้าผู้กำกับการค้าอังกฤษในจีนไว้ได้ ภารกิจของอังกฤษ ซึ่งส่วนใหญ่ประกอบด้วย John Bowring และ Harry Parkes (พ.ศ. 2371-2428) จากนั้นกงสุลอังกฤษที่ Amoy ได้เริ่มเดินทางเมื่อวันที่ 12 มีนาคม พ.ศ. 2398 มุ่งหน้าสู่กรุงเทพฯบนเรือเดินสมุทรอังกฤษสองลำ ได้แก่ Rattler และ Grecian ภายใต้ กัปตันเมเลิร์ชและคีนตามลำดับ คณะเผยแผ่มาถึงปากน้ำ ปากแม่น้ำเจ้าพระยาเมื่อวันที่ 2 เมษายน และมาถึงกรุงเทพฯ ในวันที่ 3 เมษายน สมาชิกของคณะเผยแผ่ได้พักอยู่ที่โรงงานอังกฤษ ระหว่างรอที่ปากน้ำเพื่อให้ Rattler ผ่านบาร์ Bowring ได้รับจดหมายต้อนรับจากพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวซึ่งทำให้แน่ใจว่าภารกิจของอังกฤษนั้นได้รับการตกแต่งด้วยอาหารและผลไม้มากมาย

การเจรจาต่อรองที่ราบรื่น

ด้วยความแตกต่างทางวัฒนธรรมที่กว้างขวาง ผู้แทนอังกฤษและรัฐบาลสยามพบว่ายากที่จะตกลงกันในบางเรื่อง ตัวอย่างเช่น Bowring ต้องการให้ Rattler ตามเขาไปที่กรุงเทพฯและยิงคารวะเมื่อมาถึง อย่างไรก็ตาม คำขอนี้ต้องเผชิญกับการต่อต้านจากกษัตริย์และเหล่าขุนนางที่เกรงว่าจะทำให้ประชาชนหวาดกลัวและทำให้เกิดความเข้าใจผิดเกี่ยวกับวัตถุของภารกิจ ในที่สุดทั้งสองฝ่ายตกลงที่จะชะลอการยิงจนกว่าพระมหากษัตริย์ทรงออกแถลงการณ์สาธารณะเกี่ยวกับเรื่องนี้

การอภิปรายเกี่ยวกับการต้อนรับสาธารณะของภารกิจ Bowring โดยกษัตริย์ก็ไม่ใช่เรื่องง่ายเช่นกัน มันถูกเลื่อนออกไปหลายครั้งสำหรับการพิจารณาด้านศาสนาและด้านอื่นๆ ก่อนที่จะได้รับการยืนยันว่าจะเกิดขึ้นหลังจากการเจรจาเสร็จสิ้นลง ทั้งสองฝ่ายยังใช้เวลาส่วนใหญ่พูดคุยเกี่ยวกับระเบียบการที่เหมาะสมที่จะปฏิบัติตามในระหว่างการรับภารกิจจากพระราชา ขณะที่บาวริงตกลงที่จะ “เชื่อฟังคำสั่งของกษัตริย์โดยปริยาย” “ในกรณีที่ศักดิ์ศรีของกษัตริย์ของข้าพเจ้าเกี่ยวข้อง ข้าพเจ้าจะไม่ยอมมอบสิ่งใดเลย ที่พระมหากษัตริย์สยามยอมให้สิทธิในการสวมชุดเต็มด้วยดาบแก่นายโชมงต์ เอกอัครราชทูตแห่งหลุยส์ที่สิบสี่ – และข้าพเจ้าได้จัดทำบันทึกดังกล่าวเพื่อเป็นหลักฐานยืนยันข้อเท็จจริงที่ไม่อาจโต้แย้งได้” โชคดีที่กษัตริย์สยามมีพระกรุณาและเห็นพ้องต้องกัน “ไม่ปฏิเสธว่าให้เกียรติมาปรากฏตัวต่อหน้าพระองค์อย่างที่เราควรจะไปปรากฏตัวที่ราชสำนักของพระราชินีผู้สง่างามของเรา”

ในระหว่างการสัมภาษณ์ครั้งแรกของเบาว์ลิ่งกับพระมหากษัตริย์ในตอนเย็นของวันที่ 4 เมษายน พ.ศ. 2398 กษัตริย์ตรัสกับเขาว่า "เขารู้ว่าสยามอ่อนแอและเราแข็งแกร่ง เขาใจดีพอที่จะพูดถึงฉันในฐานะ 'เพื่อนรักและคนรู้จักเก่า' และบอกว่าเขาควรจะผิดหวังอย่างมากหากฉันไม่มา” ดังนั้นจึงดูเหมือนว่าการเจรจาสนธิสัญญาที่กำลังจะเกิดขึ้นจะผ่านพ้นไป อย่างไรก็ตาม นั่นไม่ใช่กรณี

เพื่ออำนวยความสะดวกในการเจรจา รัฐบาลสยามได้จัดตั้งคณะกรรมการข้าราชการระดับสูงจำนวน 5 คน รวมทั้งพระเชษฐา “กรมหลวงวงศา” . . รัชทายาทสูงสุดและอันดับสองของราชอาณาจักร [สมเด็จเจ้าพญาพารามมหาปุยุรวงศ์และสมเด็จเจ้าพญาพรหมมหาพิชัยเนศ] พระกาลาโฮม (นายกรัฐมนตรี) และน้องชายผู้รักษาการแทนพระคลังหรือรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศ” การเจรจาเริ่มต้นเมื่อวันที่ 9 เมษายน พ.ศ. 2398 (วันจันทร์) และสิ้นสุดลงโดยทั้งสองฝ่ายตกลงที่จะพบกันอีกครั้งในวันพุธหน้าเพื่อหารือเกี่ยวกับเงื่อนไขที่ยากลำบากเกี่ยวกับภาษีและอากร อย่างไรก็ตาม สิ่งที่ไม่คาดคิดเกิดขึ้น: สมเด็จโตล้มป่วย และคนอื่น ๆ ไม่สามารถเข้าร่วมการประชุมตามกำหนดพร้อมข้อแก้ตัวอื่น ๆ ในเช้าวันพุธ แม้แต่นายกรัฐมนตรีเองก็ได้ยกเลิกการพบปะกับ Bowring และ Parkes โดยกล่าวว่า “ปัญหาที่คาดไม่ถึงได้ปรากฏขึ้น มีความไม่อยากเคลื่อนไหว และเขาเหนื่อยล้าจากความพยายาม ความรำคาญ และอุปสรรค”

ในสถานการณ์ที่ยุ่งยากนี้ เบาว์ริงขู่ว่าจะไม่ “ทำตามสัญญาที่ข้าพเจ้าให้ไว้กับพระราชาว่าเรือกลไฟควรลงระหว่างพิธีทางศาสนาในวันรุ่งขึ้น ว่าข้าพเจ้าและห้องชุดของข้าพเจ้าจะไม่เข้าร่วมในพระราชพิธีซึ่งในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช คำเชิญที่เราตั้งใจจะทำ” การดำเนินการนี้ได้ผลและการเจรจากลับมาดำเนินต่อในวันที่ 13 เมษายน โดยทั้งสองฝ่ายกำลังผ่านการเจรจาอย่างหนักว่าควรรวมบทความเฉพาะ เช่น ปลาแห้ง เกลือ และไม้พะยูงไว้ในรายการลดภาษีและอากรด้วยหรือไม่ ว่าและอย่างไรในการ “จำกัดสิทธิของเรือรบที่มาถึงเมืองกรุงเทพฯ” การประชุมเริ่มตั้งแต่ 9.00 น. ถึง 17.00 น. และจบลงด้วยการที่ทั้งสองฝ่ายตกลงกันในเงื่อนไขทั้งหมดของสนธิสัญญา ฉบับภาษาอังกฤษยังได้รับการอนุมัติจากกษัตริย์ในเย็นวันนั้นด้วย เมื่อวันที่ 18 เมษายน พ.ศ. 2398 ทั้งฉบับภาษาอังกฤษและฉบับสยามได้ลงนามและผนึกไว้เมื่อเวลา 14.00 น. ซึ่งประกาศโดย "การถวายพระพรจาก Rattler ซึ่งได้รับการตอบรับจากป้อมปราการ"

ในเวลาเดียวกัน มีการจัดงานเลี้ยงรับรองอย่างยิ่งใหญ่มากกว่าหนึ่งครั้งสำหรับคณะเผยแผ่อังกฤษเพื่อเป็นการแสดงถึงความเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ของกษัตริย์ที่มีต่อเบาว์ริงและห้องชุดของเขา นอกจากนี้ พระมหากษัตริย์และพระเชษฐาพระองค์ที่สอง ทรงพบกับ Bowring เป็นการส่วนตัวสองสามครั้งหลังจากสนธิสัญญาสิ้นสุดลงเพื่อแสดงความหวังอย่างจริงใจที่จะคงไว้ซึ่งความสัมพันธ์อันดีกับสหราชอาณาจักร

เมื่อบรรลุวัตถุประสงค์ของภารกิจแล้ว เบาว์ริงและห้องชุดของเขาจึงออกเดินทางจากกรุงเทพฯ เมื่อวันที่ 24 เมษายน พ.ศ. 2398 ด้วย “จดหมายพระราชทานและของขวัญ” Parkes ไปอังกฤษพร้อมกับสนธิสัญญาเพื่อให้สัตยาบันโดยรัฐบาลอังกฤษ ทรงแลกเปลี่ยนสนธิสัญญาเบาว์ริงที่กรุงเทพฯ เมื่อวันที่ 5 เมษายน พ.ศ. 2399

เงื่อนไขหลักและผลที่ตามมาของสนธิสัญญาเบาว์ริง

สนธิสัญญาไมตรีกับสยามถูกเจรจาโดยเซอร์ จอห์น บาวริง ในฐานะผู้มีอำนาจเต็มของรัฐบาลอังกฤษ และปัจจุบันมักเรียกกันว่า “สนธิสัญญาโค้งคำนับ” คล้ายกับสนธิสัญญาที่ไม่เท่าเทียมกันซึ่งลงนามระหว่างราชวงศ์ชิงของจีนกับมหาอำนาจตะวันตกหลังสงครามฝิ่นครั้งที่หนึ่งและครั้งที่สอง (ค.ศ. 1839–1842; 1856–1860) สนธิสัญญาเบาว์ริงมีบทบาทสำคัญในการเปิดเสรีการค้าต่างประเทศของสยามและกระตุ้นการฟื้นฟูเศรษฐกิจ ผ่านกรอบกฎหมายที่รับประกันการดำเนินการการค้าพหุภาคีอย่างไม่จำกัดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้และกับจีน เงื่อนไขสำคัญของสนธิสัญญาได้แก่:

• อาสาสมัครชาวอังกฤษในสยามได้รับการยกเว้นอาณาเขตซึ่งทำให้พวกเขาไม่ถูกดำเนินคดีโดยเจ้าหน้าที่สยามในท้องถิ่น
• ชาวอังกฤษได้รับอนุญาตให้เดินทางอย่างอิสระภายในอาคาร ค้าขายอย่างเสรีในทุกท่าเรือ และอาศัยอยู่ถาวรในกรุงเทพฯ ซึ่งพวกเขาสามารถซื้อและเช่าอสังหาริมทรัพย์ได้
• ภาษีนำเข้าและส่งออกได้รับการแก้ไข และการค้าฝิ่นถูกกฎหมาย
• สิ่งของที่ส่งออกสามารถเก็บภาษีได้เพียงครั้งเดียว ไม่ว่าภาษีนั้นจะเรียกว่าภาษีภายในประเทศ ภาษีการขนส่ง หรืออากรส่งออก
• พ่อค้าชาวอังกฤษได้รับอนุญาตให้ค้าขายโดยตรงกับชาวสยามรายบุคคล
• รัฐบาลสยามสงวนสิทธิห้ามส่งออกเกลือ ข้าว และปลา

• Ernest Satow’s First Audience with the King of Siam
• Ngiam Tong-Fatt’s Essays Provide Great Insight into Mid-Twentieth Century Southeast Asia
• Western Books on Southeast Asia Collection
• The Chinese diaspora during China’s transformation from Empire to Republic: experiences in five different regions

หากต้องการเรียนรู้เพิ่มเติมเกี่ยวกับเนื้อหาในชุดเอกสารสำคัญของ Gale's China และ Modern World ให้ลอง:

• Rediscovering China and the World in the Nineteenth Century
• George Macartney, Kashgar and the Great Game

Blog post cover image citation: Affairs of Burmah, Siam; French Proceedings Etc. Volume 22. August 16-31, 1893. MS FO 17 Foreign Office: Political and Other Departments: General Correspondence, China FO 17/1183. The National Archives (Kew, United Kingdom). China and the Modern World, https://link.gale.com/apps/doc/GNUEKQ428557079/CFER?u=omni&sid=bookmark-CFER&xid=d56413ce&pg=159

เกี่ยวกับผู้เขียน

Liping Yang เป็นสมาชิกของทีมสำนักพิมพ์ Gale Primary Sources ในสิงคโปร์ เขามุ่งเน้นที่การจัดหาและพัฒนาผลิตภัณฑ์ที่เกี่ยวข้องกับเอเชีย ซึ่งรวมถึงการพิมพ์ eBooks และคลังข้อมูลดิจิทัล